In de films van Jean-Pierre en Luc Dardenne wordt meer dan gemiddeld gezwegen. Zwijgende personages hebben altijd een sterke impact op de kijker: ze intrigeren of irriteren. Een personage dat zwijgt, is als een foto zonder bijschrift, open voor tal van interpretaties. De gebroeders Dardenne vertellen altijd een verhaal van individuen die zich in zichzelf hebben opgesloten. Hun personages zijn mysterieuze zielen met urgente beweegredenen. Meestal zijn ze kort van stof. Ze hebben geen tijd voor loze praatjes, want er staat te veel op het spel. De blik zonder woorden, de onuitgesproken gedachte en de stomme taal van het lichaam behoren tot het vertrouwde palet van de regisseurs.
Zwijgende personages hebben altijd een sterke impact op de kijker: ze intrigeren of irriteren
Die esthetiek kreeg voor het eerst haar volledige beslag met Rosetta (1999). In de film worstelt het gelijknamige hoofdpersonage met het verlangen een zo normaal mogelijk leven te leiden. Praten over de penibele omstandigheden waarin ze zich met haar alcoholistische moeder bevindt, kan Rosetta niet. Verbeten blijft ze zoeken naar werk. Het jonge meisje bevindt zich onophoudelijk in overlevings- en gevechtsmodus. Haar zwijgzaamheid lijkt een logisch gevolg van de concentratie die het vergt om het leven de baas te kunnen. De film toont haar vaak verzonken in solitaire, woordenloze handelingen. Soms krijgen die het karakter van terugkerende rituelen. Zo vervangt Rosetta telkens haar schoenen door rubberlaarzen als ze de morsige camping betreedt waar ze woont. Alsof ze daar – letterlijk aan de rand van de samenleving – enkel als een amazone in battle dress kan functioneren.
De camera werpt zich voortdurend op Rosetta’s nek en rug terwijl ze vecht, vlucht, hijgt of dingen versleept.↓Marie-Aude Baronian introduceerde de term ‘la caméra à la nuque’ (de camera in de nek) in haar boeiende artikel ‘La caméra à la nuque’ ou esthétique et politique dans le cinéma des frères Dardenne’ (2008).Zo maakt de film vooral een lichaam hoorbaar en zichtbaar door het onafgebroken te belagen. Als er toch gesproken wordt, is het meestal kortaf, bits of ontwijkend. Eén keer zijn het voor zichzelf gefluisterde woorden van troost. Dan weerklinkt een schreeuw in doodsnood, in de aangrijpende scène waarin Rosetta bijna verdrinkt: “Mama! Er is slib! Er is slib!” De moeder vlucht en eens te meer is het meisje op zichzelf aangewezen. Ze redt zich uit de zuigende modder, maar gaat later toch kopje onder in de materiële en spirituele armoede van haar leefwereld.
De Dardennes koesteren een heilig vertrouwen in de beelden die ze creëren: nooit schiet toegevoegde muziek te hulp. Naar eigen zeggen willen ze de ogen van hun kijkers niet ‘dichtstoppen’ met muziek. Zonder een muzikaal element dat de betekenis verankert, blijven de stilzwijgende beelden meerduidig. Tot en met het laatste shot, van Rosetta’s betraande gezicht, eerbiedigt de film de ondoorgrondelijke ziel van het meisje.
Eerder verschenen als ‘Bloedverwant’ in magazine De Geus.
Baronian, Marie-Aude (2008). ‘La caméra à la nuque’ ou esthétique et politique dans le cinéma des frères Dardenne. In: Jacqueline Aubenas (2008). Jean-Pierre et Luc Dardenne. Brussel: Ed. Luc Pire. Een Nederlandse vertaling van dit artikel is beschikbaar op het filmplatform Sabzian.
Jones, Kent (2012, August 14). Rosetta: Radical Economy. The Current.
“Belgian filmmaking duo Jean-Pierre and Luc Dardenne make a special kind of heart-in-mouth cinema that’s based in the precariousness of real life. Here’s how to get a taste for them.”
Jean-Pierre & Luc Dardenne (les Films du Fleuve)
- ↓Marie-Aude Baronian introduceerde de term ‘la caméra à la nuque’ (de camera in de nek) in haar boeiende artikel ‘La caméra à la nuque’ ou esthétique et politique dans le cinéma des frères Dardenne’ (2008).
