Zoeken
  Home  |  Regisseur  |  Brakhage  |  The Act of Seeing with One’s Own Eyes: memento mori

The Act of Seeing with One’s Own Eyes: memento mori

Op het eerste gezicht lijkt het een close-up van een overbekend gebaar: een handdruk. Vrienden die elkaar ontmoeten of afscheid nemen? In dat geval moet het om linkshandigen gaan, gezien de positie van de vingers. Bij nader toezien valt het sterke kleurverschil op tussen de twee handen. Trekt eveneens de aandacht: een verfrommelde ringvinger, als van een leeggelopen luchtkussen.

In een confrontatie van levend vlees met bloedeloze materie omvat de hand van de lijkschouwer die van een dode. Spitsbroederlijk, als twee kanten van dezelfde medaille, lijken ze elkaar te begroeten. De levende ervaart de kilte van wie hem voorging op de weg van alle vlees. Het staat hem evengoed te wachten. Maar in zijn functie van forensisch patholoog blijft hij schijnbaar onbewogen onder de aanraking. Hij huivert niet, maar onderzoekt. Zijn koele beredenering schept afstand: voorlopig is het de ander wiens zielloze lichaam op de snijtafel ligt.

Secondenlang zoomt de camera in op een opengesperd oog, alsof hij nog een teken van leven zoekt. Het oog bevindt zich aan de rand van het frame. Onzeker beloert de lens vanuit verschillende posities wat kort ervoor nog knipperde. Is er toch nog een sleutel tot het mysterie? Ook bij de genitaliën blijft het beeld af en toe hangen. Wat tijdens het leven zoveel seksuele ophef veroorzaakte, wordt post mortem in het vizier genomen als een betekenisloos stukje vlees.

De ongemakkelijke stilte herleidt de film in wezen tot een opeenvolging van vanitastaferelen

Stan Brakhage draaide als één van de eersten een film in een lijkenhuis.De allereerste autopsie die op film werd vastgelegd is vermoedelijk die door prof. Jakob Erdheim in een Weense kliniek (1933). Die stille film bevindt zich in de collecties van de National Library of Medicine (US). Afgezien daarvan bestonden er vóór de jaren 70 ook al enkele instructiefilmpjes, o.m. van het Amerikaanse leger.The Act of Seeing with One’s Own Eyes (1971) legt autopsieën vast.Brakhage filmde in september 1971 gedurende een drietal dagen in de Allegheny County Morgue in Pittsburgh. De titel van de film is afgeleid van het Oudgriekse woord ‘autopsie’ (αὐτοψία =zelf zien/met eigen ogen zien). Maakt deel uit van The Pittsburgh Documents (The Pittsburgh Trilogy), drie films over belangrijke instituten, samen met Eyes (over de politie) en Deus Ex (over het hospitaal).Gewoonlijk wordt de lijkschouwing ingebed in een verhalende en verhullende context die belet om echt te kijken, zoals in de populaire crime fiction. Brakhage daarentegen verzelfstandigt de autopsie gedurende een volle dertig minuten. Als de arts begint te snijden en hersenen en organen tevoorschijn komen, blijft de camera stoutmoedig toekijken. Er is geen sprake van afleidingsmanoeuvres. Een verklarende voice-over ontbreekt. De film heeft evenmin een soundtrack die de kijker beschermt. Dat de mens in ontzielde toestand niets meer is dan een bewegingloos kadaver, slaat het beeld met verstomming. Die ongemakkelijke stilte herleidt de film in wezen tot een opeenvolging van vanitastaferelen. Met zijn parade van de doden sluit Brakhage aan bij een lange traditie van memento mori-kunst.

De meest prikkelende gedachte over deze film komt van Amos VogelAmos Vogel: filmhistoricus, programmator, docent en auteur van één van de meest legendarische boeken over cinema: Film as a Subversive Art (1974). In 2003 verscheen een documentaire over zijn werk: Film as a Subversive Art – Amos Vogel and Cinema 16. Zie ook de boeiende publicatie van het Oostenrijkse Filmmuseum: Be Sand, Not Oil. The Life and Works of Amos Vogel.: “Dit memento mori – de uiteindelijke demystificatie van de mens – berooft ons slechts van de metafysica om die op een ander niveau weer te laten terugkeren; want hoe fysieker we blijken te zijn, des te verwonderlijker wordt het mysterie”.Vogel, Amos (1974). De film als taboe-breker. Den Haag: W.Gaade B.V., 267. Oorspronkelijke titel: Film as a Subversive Art.

FragmentPrismaErdheim-autopsie (1933)EssayBlu-ray & dvdStan BrakhageReferentie
The Art of Seeing with One’s Own Eyes. 1971. [Film] Regisseur: Stan Brakhage. Verenigde Staten: Stan Brakhage.
Eerder in licht gewijzigde vorm verschenen in Filmmagie en als Prisma #24 op het filmplatform Sabzian.

Camper, Fred (2010, May 25). By Brakhage: The Act of Seeing… The Current (The Criterion Collection).

Kase, Juan Carlos (2012). Encounters with the real: Historicizing Stan Brakhage’s The Act of Seeing with one’s own eyes. The Moving Image: The Journal of the Association of Moving Image Archivists, 12 (1), 1-17.

Smith, Martin (2017). Mortality Salience: Terror of Death and The Act of Seeing with One’s Own Eyes. Film International, 15 (3), 13-22.

The Act of Seeing with One’s Own Eyes is beschikbaar op blu-ray en dvd bij The Criterion Collection.
Frye, Brian L. (2002, December). Brakhage, Stan. Senses of Cinema (23).
The Act of Seeing with One’s Own Eyes. 1971. [Film] Regisseur: Stan Brakhage. Verenigde Staten: Stan Brakhage.
  • Vogel, Amos (1974). De film als taboe-breker. Den Haag: W.Gaade B.V., 267. Oorspronkelijke titel: Film as a Subversive Art.
  1971  |  , Brakhage, Verenigde Staten  |  Ive Verdoodt