This song of the Man and his Wife is of no place and every place; you might hear it anywhere, at any time.↓Geciteerd uit de inleidende pancarte van Sunrise. De volledige tussentitel luidt: “This song of the Man and his Wife is of no place and every place; you might hear it anywhere, at any time. For wherever the sun rises and sets … in the city’s turmoil or under the open sky on the farm, life is much the same; sometimes bitter, sometimes sweet.” De universaliteit van de verbeelding blijkt al uit de naamloze personages en de afwezigheid van een specifieke tijd en plaats.
Hoogbejaarde films rusten vaak in de plooien van de filmgeschiedenis, maar Sunrise: A Song of Two Humans (1927) van Friedrich Wilhelm Murnau is een stille film die nog altijd tot ons spreekt. Dit heeft veel te maken met de universeel herkenbare representatie van liefdestrouw en overspel. Murnau liet bovendien een aantal onvergetelijke beelden na in onze visuele cultuur.
Zo’n beeld verschijnt na ongeveer twintig minuten in de film. Op dat moment heeft de regisseur al een klassieke driehoeksverhouding uitgetekend: de liefhebbende vrouw, haar door begeerte getormenteerde echtgenoot en zijn onweerstaanbare minnares. Met die laatste heeft de man een zondige nacht doorgebracht en zij wil hem voorgoed voor zich winnen. In het bewuste shot versmelt Murnau het mannelijke hoofdpersonage met de femme fatale die zijn geest vergiftigt. Koortsachtig ziet de man zijn verleidster voor zijn geestesoog opdoemen. In superimpositie rijst zij langzaam uit zijn lichaam op en slaat haar armen als een octopus om hem heen. Hij voelt haar strelende handen op zijn lichaam branden. Buiten het beeldkader bevinden zich de ongelukkige, bedreigde echtgenote en haar kind. Er speelt een element van suspense. Het overspelige koppel overweegt om de jonge vrouw uit de weg te ruimen. De man tracht de hersenschim van zich af te schudden. De zinsbegoocheling wijkt even. Maar enkele seconden later volgt een tweede, meervoudige superimpositie, waarbij de echtgenoot langs twee kanten belaagd wordt.
De dubbelbeelden zijn geen oppervlakkige esthetische gimmick, maar raken aan de kern van het liefdesdrama
De dubbelbeelden zijn geen oppervlakkige esthetische gimmick, maar raken aan de kern van het liefdesdrama. De gelaagde beelden spelen met de spanning tussen aanwezigheid en afwezigheid. Ze maken diegene die zich op dat moment elders bevindt (de minnares) tastbaar aanwezig en drukken diegene die aanwezig is (de echtgenote) ongenadig buiten het gezichtsveld. De mentale afwezigheid van de echtgenoot binnen zijn gezin bereikt een climax. Een treffender visuele vertaling van zijn innerlijke tweestrijd is nauwelijks denkbaar. Er zijn vele redenen om Sunrise te bewonderen, maar met deze superimposities schiep Murnau een even heldere als indringende verbeelding van de begeerte.
Kuntzel, Thierry (1972). Sunrise: A Song of Two Humans. Beschikbaar in Engelse vertaling op het filmplatform Sabzian.
Murnau, Friedrich Wilhelm (1928, January). The Ideal Picture Needs No Titles. Theatre Magazine.
“The camera is the director’s sketching pencil. It should be as mobile as possible to catch every passing mood (…) The film director must divorce himself from every tradition, theatrical or literary, to make the best possible use of his new medium.”
Rosenbaum, Jonathan (2004, January 31). The Stuff of Dreams. The Guardian.
Eisner, Lotte H. (1964/1973). Murnau. London: Secker & Warburg.
Nicholson, Ben (2016, December 21). Where to begin with F.W. Murnau. British Film Institute.
- ↓Geciteerd uit de inleidende pancarte van Sunrise. De volledige tussentitel luidt: “This song of the Man and his Wife is of no place and every place; you might hear it anywhere, at any time. For wherever the sun rises and sets … in the city’s turmoil or under the open sky on the farm, life is much the same; sometimes bitter, sometimes sweet.” De universaliteit van de verbeelding blijkt al uit de naamloze personages en de afwezigheid van een specifieke tijd en plaats.
