Het oeuvre van Yasujiro Ozu behoort ongetwijfeld tot het merkwaardigste wat de filmkunst heeft voortgebracht. Sommigen noemen Ozu de meest Japanse van alle Japanse regisseurs, volgens anderen is hij veeleer universeel of hoogst eigenzinnig.^↓Zie voor dit complexe debat onder meer het standaardwerk van David Bordwell over Ozu: Bordwell, D. (1988). Ozu and the Poetics of cinema. London/New Jersey: BFI/Princeton University Press.Op een stilistisch compromisloze manier bespeelt Ozu frequent terugkerende thema’s en motieven met variaties. Net als veel van zijn naoorlogse films nestelt Late Spring^↓Oorspronkelijke titel: Banshun(1949) zich in huiselijkheid en familiaal geluk. De familiewoning van professor Somiya en zijn dochter Noriko is geen beklemmende val maar een geïdealiseerde cocon. De liefdevolle verhouding tussen de twee hoofdpersonages openbaart zich in zachte omgangsvormen en in tekenen van wederzijds respect. Architecturale motieven zoals schuifdeuren die vrijwel geruisloos openen en sluiten, dragen bij tot een serene sfeer. Als de huiselijke harmonie toch eens doorbroken wordt, gebeurt dat in elk geval niet met slaande deuren.

Het interieur krijgt een bedachtzame rol toegemeten als stilleven: statische beelden van de gang bieden herhaaldelijk een moment van rust en overpeinzing voordat de handeling verdergaat. Die gang lijkt het efemere leven dat voorbijglijdt geduldig te observeren. Beelden ervan houden meerdere seconden aan, alvorens personages het beeldkader inlopen en weer uitlopen. Maar stille waters hebben diepe gronden, want de gang blijkt bij nader toezien ook in beweging. Bijna onmerkbaar verandert zijn uitzicht in de loop van de film: de ruimte wordt langer door een wijzigende camera-afstand, de lichtinval verschuift, schaduwen worden dieper. Zo staan bij Ozu zelfs roerloze beelden niet stil. Ook het familiale nest beschermt niet tegen het onherroepelijk verglijden van de tijd. Het motief van de gang maakt Late Spring tot een film die doortrokken is van nostalgie naar iets wat nog niet eens voorbij is.

De familiewoning mag dan niet immuun zijn voor de tijd die zijn gang gaat, ze zorgt er wel voor dat de personages zich thuis voelen. Van de weeromstuit ervaart ook de kijker een gevoel van geborgenheid. Zoals het klokje tikt in Late Spring, zo tikt het nergens. Dit verklaart het enthousiasme waarmee Somiya en zijn dochter telkens thuiskomen na het werk of na vermaak buitenshuis. “Ik ben thuis!”, echoot niet toevallig doorheen dit intimistische universum met hoge gezelligheidsfactor.

Toch verschijnen er rimpelingen op het familiale wateroppervlak. Noriko’s tante werpt zich op als koppelaarster. In zekere zin is zij de slang die haar nichtje uit het paradijs met de vader verdrijft. Noriko koestert het status quo, maar laat zich overtuigen om toch te trouwen. Somiya weet dat hij alleen komt te staan als zijn dochter weggaat, maar wil geen beslag op haar leggen. Zo offeren twee mensen die perfect gelukkig zijn zich voor elkaar op. Het drama is ingehouden, geheel in overeenstemming met de aard van de personages, al snijdt de pijn van het scheiden diep in Noriko’s ziel.

De film etaleert uiteindelijk een grote dankbaarheid voor de gedeelde momenten van gelukzalig gezinsleven. Maar de disruptie van oorspronkelijk familiegeluk werpt een lange schaduw en Ozu zou het thema nooit meer helemaal loslaten.

• ↓
  Oorspronkelijke titel: Banshun