De Hongaarse regisseur Miklós Jancsó kreeg van de Sovjetautoriteiten de vraag om een film te maken ter ere van de vijftigste verjaardag van de Oktoberrevolutie. Maar met zijn eigenzinnige The Red and The White^↓De oorspronkelijke titel Csillagosok, katonák betekent letterlijk Sterren, soldaten. (1967) schoffeerde Jancsó zijn Russische opdrachtgevers. In plaats van een warme hommage aan bolsjewistische helden serveerde hij hun een ijskoude anti-oorlogsfilm.

Jancsó situeert de strijd tussen de Hongaarse en Russische roden en de tsaristische witten in de onmetelijke weidsheid van de Grote Hongaarse Laagvlakte. Dit steppelandschap lijkt de belofte van vrijheid in te houden, maar fungeert als een valkuil voor de ronddwalende soldaten van beide kampen. Ontsnapte revolutionairen en officieren te paard voeren er een gestileerde choreografie op van vlucht en achtervolging. Gevangenen ondergaan de vernedering van ontkleding, waarna ze het op een lopen moeten zetten, opgejaagd als wild. De camera is een gereserveerd toeschouwer: hij overschouwt deze wereld van vanzelfsprekend geweld vanop afstand in panoramische long shots. Hij ontwaart rode noch witte helden, enkel universele vormen van menselijke wreedheid.

Pas wanneer verpleegster Olga zich over enkele soldaten ontfermt, stroomt warmte en zorg de mannenwereld binnen. Olga en haar hoofdverpleegster proberen in penibele omstandigheden hun verpleegkundige eed na te leven: “Er zijn geen witten of roden, alleen patiënten.” Olga’s offerbereidheid blijkt uit een indrukwekkend sequentieshot van ruim vier minuten, waarin ze naakt baadt in de hoop de aandacht af te leiden van ruiters die een revolutionair op het spoor zijn. Haar geste blijkt futiel: de schaamteloze ruiters spelen een spelletje met de waterelf en buitenbeelds wordt de soldaat opgepakt. Terwijl hij op bevel een lied zingt, zien we op de achtergrond het gebogen en fragiele lichaam van Olga, als versteend. Hoe beleeft zij de zwanenzang van de soldaat? Hun beider naaktheid contrasteert met de protserige uniformen van de officieren. Die laten de soldaat uiteindelijk over de houten brug naar zijn einde lopen. Na de sprong in het water wordt hij afgemaakt met een roeispaan. Olga zijgt neer, steun zoekend in het ijle. Deze long take begint en eindigt met liefelijke vogelgeluiden: de natuur en de militairen vinden elkaar in onverschilligheid.

Met Olga leek de film even een hoofdpersonage te krijgen, maar in een volgende sequentie sterft ook zij een abrupte dood. De ondraaglijke achteloosheid van haar offscreenexecutie ondergraaft elk restje sympathie voor eender welke commandant. Jancsó’s ogenschijnlijk onderkoelde stijl blijkt de beste aanpak om de militaire geweldmoraal aan te klagen. Getuige daarvan het toenmalige verbod om The Red and The White in Russische bioscopen te vertonen.

• ↓
  De oorspronkelijke titel Csillagosok, katonák betekent letterlijk Sterren, soldaten.