From my rotting body, flowers shall grow and I am in them and that is eternity.
De Noorse avant-gardeschilder Edvard Munch verloor op zeer jonge leeftijd zowel zijn moeder als zijn geliefde zus Sofie aan tuberculose. Zelf werd hij eveneens aan het ziekbed gekluisterd en ontsnapte ternauwernood aan de dood. Die gebeurtenissen waren zo traumatisch dat ze Munch levenslang zouden vergezellen. In Peter Watkins’ Edvard Munch (1974)↓Er bestaan twee versies van Edvard Munch: enerzijds de oorspronkelijke miniserie gemaakt voor de Noorse en Zweedse televisie (16mm – 221 minuten) en anderzijds een kortere bioscoopversie (35 mm – 174 minuten).doordesemen beelden van de doodzieke moeder en zus het dagdagelijkse bestaan van de schilder. Als een bloedspuwing van de geest gutst de herinnering aan hun lijden naar buiten. Het leidmotief van met bloed doordenkte lakens doorkruist verleden, heden en toekomst. Zelfs uitbundige caféscènes of amoureuze taferelen worden doorsneden met shots van de zieke mens. Een kakofonie van hoestbuien, doodsreutels, onderdrukt gesnik en het geprevel van de vader teistert het hoofd van de kunstenaar.
Watkins representeert het ziekbed als Munchs kwelduivel én artistieke trawant via een dicht geknoopt klanktapijt van opeengestapelde geluidstracks en een montage van snel wisselende shots. In zijn volgehouden toepassing van asynchroon geluid is de regisseur radicaal als geen ander. Vaak is er geen directe relatie tussen het beeld dat we te zien krijgen en de ‘incompatibele’ geluiden in kwestie. Even ongewoon is de caleidoscopische aanpak waarbij minstens drie vertelinstanties het onderwerp van de film omsingelen: het subjectieve standpunt van de personages, de meer objectiverende voice-over van de regisseur zelf en het pseudo-objectiverende commentaar in geënsceneerde interviews met Munchs tijdgenoten.
Via een dicht geknoopt klanktapijt representeert Watkins het ziekbed als Munchs kwelduivel en artistieke trawant
De hevige gemoedservaringen van ziekte, lijden en dood transmuteerden tot obsessies die de brandstof vormden voor Munchs creativiteit. Met eenzelfde dwangmatigheid toont Watkins hoe de schilder keer op keer naar die ervaringen terugkeert, zoals in zijn olieverfschilderijen The Sick Child (1885-86)↓The Sick Child, 1885-1886, Nationaal Museum, Oslo
The Sick Child — één van de belangrijkste motieven in de schilderijen en het grafische werk van Munch
en Death In The Sickroom (1893).↓Death in the Sickroom, 1893, Nationaal Museum, OsloMunch herwerkt dat eerste tableau als een bezetene, met de inzet van alle artistieke middelen, in een poging om zijn persoonlijke trauma te overstijgen. De film maakt zichtbaar en hoorbaar hoe hij onophoudelijk in de dikke olieverf kerft en krast, zowel met de borstelsteel als met het mes. Het is een daad van exorcisme van een getormenteerde ziel, en een worsteling om het medium voorgoed te veranderen.
Er bestaat vermoedelijk geen film die een even radicale transmutatie probeert door te voeren van het DNA van een beroemde schilder. Watkins toont niet alleen het ontstaansproces van bekende schilderijen en grafisch werk, maar injecteert het Munchiaanse universum ook op meer inventieve manieren in de mise-en-scène van zijn film. Zo suggereren minutieus opgezette taferelen meermaals specifieke doeken van de Noorse meester. Munchs kunst is bij uitstek autoreflexief. Zijn talrijke zelfportretten↓Morphing Edvard Munch’s self portraits – Kaare K. Johnsen
Hughes, Robert (2005, September 17). The Devil Inside. The Guardian
Munch by himself, Modern Art Museum, Stockholm— alsook zijn selfies avant-la-lettre↓Edvard Munch’s photography, Munchmuseum, Oslo— krijgen een filmisch pendant telkens als het hoofdpersonage rechtstreeks in de camera kijkt en onze blik vasthoudt, alsof hij zich betrapt voelt of de toeschouwer wil bevragen.
De grote knoopdichtheid van Watkins’ visuele en auditieve weefsel legt op unieke wijze Munchs hypersensitieve natuur bloot en toont een man die eindeloos slag leverde met zijn demonen. Dit uit kommer en kwel gecrocheerde portret laat bovenal een diep besef van vergankelijkheid en existentiële wanhoop na. Met Edvard Munch levert Watkins een film op de rand van een zenuwinzinking af, die de doorsnee biopic doet verbleken.
Greene, Robert (2016, September 5). Portrait(s) of the exiled artist: the how and why of Peter Watkins’ Edvard Munch. Sight & Sound/BFI. (Robert Greene in gesprek met Joseph Gomez)
Nelson, Max (2015, April 10). Art of the Real: Edvard Munch by Peter Watkins. Film Comment.
Armitage, David (2013). The Anarchist Cinema of Peter Watkins. (Harvard University)
Fowler, Will. Watkins, Peter (1935 -). BFI Screenonline
Mitchell, Neil (2016, March 24). Where to begin with Peter Watkins. British Film Institute.
Nationaal Museum, Oslo – Edvard Munch
- ↓Edvard Munch’s photography, Munchmuseum, Oslo
