Want de geest is gladder nog dan u, Mijne Heren, als een slang glipt hij weg, glipt weg en schendt tenslotte onze tongen, ik bedoel laat ze stamelend achter.
Aan de vooravond van zijn verdwijnpunt stoot de dichter schrille klanken uit. Hij tsjirpt, kirt, neuriet en schreeuwt. Gezwind switcht hij tussen taal en dierlijk gekrijs. Vogelgeluiden vormen de ultieme strohalm om zich te uiten. In het eindstadium wordt de mens een vogel: met zijn zilverwitte haren en gekromde neus lijkt Edwin Honig op een witte raaf.
Ooit was Honig uitzonderlijk: een begenadigd schrijver, een gelauwerd vertaler van Spaanse en Portugese poëzie en universiteitsprofessor. Hij werd geridderd door de Spaanse koning en de president van Portugal. Uit First Cousin Once Removed (2012) blijkt dat hij soms even exceptioneel was in het vernederen van zijn naasten. Dat alles ligt nu in het verleden. En als het verleden niet zozeer is wat er gebeurd is, maar wat we ons herinneren, dan valt het voor Honig uiteindelijk samen met het grote niets. Niet alleen het concept herinnering verdwijnt, maar ook de tijd bevriest. “Time now to me is what I do when I sit in a chair”, stelt de dichter op een lucide moment vast.
“Time now to me is what I do when I sit in a chair”
Gedurende een periode van vijf jaar plaatste Alan Berliner een camera op het gezicht van zijn hoogbejaarde achterneef en mentor. Hij monteert de fragmenten uit de talrijke interviews en het archiefmateriaal niet chronologisch, maar visualiseert Honigs woorden en het proces van geheugenverlies via inventieve technieken zoals fast cutting, associatieve beeldwisselingen, typografische experimenten en flash frames. Die aanpak spoort met de in beeld gebrachte aftakeling die onstuitbaar, maar non-lineair verloopt. Berliner gaat voortdurend op zoek naar visuele metaforen die het gevoel van desoriëntatie verbeelden dat gepaard gaat met geheugenverlies. Zo ontstaat een fragmentarisch opgebouwd cinematografisch taalbad en een complexe reis in het land van Alzheimer, een ziekte waarbij ‘de lijm van het leven’ langzaam oplost.
Een schrijvend leven lang probeerde Edwin Honig het denken en voelen van mensen te veranderen via woorden van stralend inzicht. In zijn poging om op de vragen van Berliner te antwoorden, hanteert de dichter daarentegen een taal die op de tast verder gaat en zichzelf uitrekt tot voorbij de grenzen van het semantisch aanvaardbare. Zijn woorden leiden nu een eigen leven, buiten de betekenis om. Net zoals de Franse schrijver Antonin Artaud lijkt Honig, in de expressie van zijn wegglippende gedachten, uiteindelijk te belanden bij schijnbaar betekenisloze syllaben, klanktaal, taalprobeersels en ‘woord-schreeuwen’.
In First Cousin Once Removed voert Berliner ons tot op de rand van de taal in zijn poging om een aflopend leven onverbloemd te registreren. Het resultaat is een aangrijpend beeld van het voorportaal van de dood en een reflectie vol mededogen op de ondoorgrondelijke droom die leven heet.
56 Ways of Saying “I Don’t Remember” – video-essay/supercut door Alan Berliner
Uitgebreide website van Alan Berliner
“Alan Berliner’s uncanny ability to combine experimental cinema, artistic purpose, and popular appeal in compelling film essays has made him one of America’s most acclaimed independent filmmakers.”
First Cousin Once Removed op de website van Berliner: synopsis, director’s statement, press quotes, interviews, clips, …
